TIỂU ĐƯỜNG BỊ HOẠI TỬ CHÂN: NGUYÊN NHÂN, MỨC ĐỘ VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ
Mỗi năm, số lượng người bệnh tiểu đường mới được chẩn đoán đang tăng lên, tỷ lệ loét bàn chân do tiểu đường cũng sẽ tăng theo. Ước tính, có khoảng 15% – 25% người bệnh tiểu đường sẽ bị loét bàn chân. Loét bàn chân do tiểu đường có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến nhất ở người bệnh từ 45 tuổi trở lên (1). Loét bàn chân do tiểu đường nếu không điều trị kịp thời sẽ gây hoại tử chân, thậm chí cắt cụt chi. Vậy nguyên nhân, mức độ và cách điều trị tiểu đường bị hoại tử chân như thế nào?
Tiểu đường bị hoại tử chân là gì?
Người bệnh tiểu đường khi lượng đường trong máu cao thường xuyên làm tổn thương các dây thần kinh, mạch máu ở bàn chân, do đó khi có vết thương ở bàn chân sẽ lâu lành, có thể kéo dài vài tuần hoặc vài tháng.
Biến chứng bàn chân đái tháo đường làm cho người bệnh mất cảm giác đau, ngay cả khi bị đứt chân, phồng rộp hoặc loét trên bàn chân. Đây là cơ hội cho vi khuẩn, vi trùng xâm nhập gây nhiễm trùng, vết thương khó lành vì các mạch máu tổn thương khiến máu lưu thông kém ở bàn chân dẫn đến hoại tử (cơ, da, các mô khác bắt đầu chết).
Nếu bàn chân bị hoại tử hoặc lở loét, việc điều trị không cải thiện sẽ đối diện nguy cơ cắt cụt chi (cắt ngón chân, bàn chân hoặc một phần chân tổn thương) để ngăn nhiễm trùng lây lan, tránh nguy hiểm đến tính mạng. (2)
Tiểu đường bị hoại tử chân là gì?
Người bệnh tiểu đường khi lượng đường trong máu cao thường xuyên làm tổn thương các dây thần kinh, mạch máu ở bàn chân, do đó khi có vết thương ở bàn chân sẽ lâu lành, có thể kéo dài vài tuần hoặc vài tháng.
Biến chứng bàn chân đái tháo đường làm cho người bệnh mất cảm giác đau, ngay cả khi bị đứt chân, phồng rộp hoặc loét trên bàn chân. Đây là cơ hội cho vi khuẩn, vi trùng xâm nhập gây nhiễm trùng, vết thương khó lành vì các mạch máu tổn thương khiến máu lưu thông kém ở bàn chân dẫn đến hoại tử (cơ, da, các mô khác bắt đầu chết).
Nếu bàn chân bị hoại tử hoặc lở loét, việc điều trị không cải thiện sẽ đối diện nguy cơ cắt cụt chi (cắt ngón chân, bàn chân hoặc một phần chân tổn thương) để ngăn nhiễm trùng lây lan, tránh nguy hiểm đến tính mạng. (2)
Vết thương ở chân người bệnh tiểu đường dễ nhiễm trùng do vi khuẩn xâm nhập, các mạch máu tổn thương khiến máu lưu thông kém ở bàn chân dẫn đến hoại tử.
Nguyên nhân tiểu đường bị hoại tử chân
Có nhiều nguyên nhân tiểu đường bị hoại tử chân, trong đó một số nguyên nhân chính gây hoại tử chân bao gồm:
1. Tổn thương thần kinh ngoại biên
Tổn thương thần kinh ngoại biên là biến chứng thường gặp ở khoảng 50% – 75% người bệnh tiểu đường. Khi thần kinh ngoại biên tổn thương sẽ khiến người bệnh mất cảm giác với nhiệt độ nóng hoặc lạnh, không còn cảm thấy đau khi bị đâm bởi những vật sắc nhọn hay vật nặng đè lên. Những tác động này vào chân sẽ dễ gây ra các vết thương, trầy xước, bỏng rộp, loét.
Tổn thương thần kinh còn làm giảm tiết mồ hôi, thay đổi ở da làm giảm khả năng đề kháng của da với sự xâm nhập của vi sinh vật, da khô nứt nẻ cũng dễ nhiễm khuẩn bàn chân.
2. Bệnh mạch máu ngoại vi
Bệnh mạch máu ngoại vi (bệnh mạch máu ngoại biên) là tên gọi chung của các bệnh liên quan đến động mạch nằm cách xa tim. Ở người tiểu đường, sự thay đổi mạch máu vi tuần hoàn sẽ gây xơ vữa động mạch, huyết khối làm tắc nghẽn mạch máu ngoại biên, tổn thương các động mạch cung cấp máu cho các chi, khiến vết loét lâu lành, khó điều trị.
Có nhiều nguyên nhân tiểu đường bị hoại tử chân, trong đó một số nguyên nhân chính gây hoại tử chân bao gồm:
1. Tổn thương thần kinh ngoại biên
Tổn thương thần kinh ngoại biên là biến chứng thường gặp ở khoảng 50% – 75% người bệnh tiểu đường. Khi thần kinh ngoại biên tổn thương sẽ khiến người bệnh mất cảm giác với nhiệt độ nóng hoặc lạnh, không còn cảm thấy đau khi bị đâm bởi những vật sắc nhọn hay vật nặng đè lên. Những tác động này vào chân sẽ dễ gây ra các vết thương, trầy xước, bỏng rộp, loét.
Tổn thương thần kinh còn làm giảm tiết mồ hôi, thay đổi ở da làm giảm khả năng đề kháng của da với sự xâm nhập của vi sinh vật, da khô nứt nẻ cũng dễ nhiễm khuẩn bàn chân.
2. Bệnh mạch máu ngoại vi
Bệnh mạch máu ngoại vi (bệnh mạch máu ngoại biên) là tên gọi chung của các bệnh liên quan đến động mạch nằm cách xa tim. Ở người tiểu đường, sự thay đổi mạch máu vi tuần hoàn sẽ gây xơ vữa động mạch, huyết khối làm tắc nghẽn mạch máu ngoại biên, tổn thương các động mạch cung cấp máu cho các chi, khiến vết loét lâu lành, khó điều trị.
Người bệnh tiểu đường nên kiểm soát lượng đường trong máu bằng chế độ ăn uống hợp lý, uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
Mức độ tổn thương bàn chân do tiểu đường
4 mức độ tổn thương bàn chân do tiểu đường bao gồm:
Cách điều trị tiểu đường hoại tử chi
Các trường hợp hoại tử nghiêm trọng sẽ phải cắt cụt chi nên người bệnh cần nhận biết các dấu hiệu hoại tử chân sớm để có thể điều trị kịp thời. (3)
Các cách điều trị tiểu đường hoại tử chi, bao gồm:
Chăm sóc bệnh nhân đái tháo đường bị hoại tử chân
Cách chăm sóc bệnh nhân đái tháo đường bị hoại tử chân, bao gồm:
4 mức độ tổn thương bàn chân do tiểu đường bao gồm:
- Da bị tổn thương khó lành: bệnh tiểu đường làm tổn thương thần kinh chỉ huy các hoạt động tái tạo, làm ẩm da nên khiến da ở chân khô, nứt nẻ, bong tróc thường xuyên.
- Chân bị chai: hiện tượng khá phổ biến mà ai cũng có thể gặp phải nên người tiểu đường thường chủ quan. Các vết chai để lâu ngày mà không điều trị sẽ phát triển rộng hơn, xảy ra các vết nứt, lở loét khiến da khó lành, dễ nhiễm trùng, hoại tử.
- Chân bị loét: do người bệnh trước đó gặp biến chứng tổn thương thần kinh ngoại biên nên mất cảm giác đau hoặc không cảm nhận được nhiệt độ hay ngoại lực tác động khiến cơ thể giảm khả năng tự vệ, tự chữa lành vết thương. Ngoài ra, xơ vữa động mạch làm giảm lượng máu tới các chi khiến cho vùng chi dưới thiếu oxy, dưỡng chất gây biến chứng loét bàn chân, dễ lan rộng.
- Hoại tử chân: tình trạng này là biến chứng tiểu đường nghiêm trọng nhất, xảy ra do các vết loét chân kéo dài, không được điều trị đúng cách. Khi bàn chân tổn thương gây ra những vết loét quá lớn, không được điều trị trong thời gian dài nên thiếu máu nuôi dưỡng khiến cho bàn chân hoại tử.
Cách điều trị tiểu đường hoại tử chi
Các trường hợp hoại tử nghiêm trọng sẽ phải cắt cụt chi nên người bệnh cần nhận biết các dấu hiệu hoại tử chân sớm để có thể điều trị kịp thời. (3)
Các cách điều trị tiểu đường hoại tử chi, bao gồm:
- Kiểm soát chuyển hóa, làm rộng vết thương, loại bỏ áp lực tại chỗ loét, cắt lọc mô hoại tử.
- Điều trị nhiễm khuẩn bằng kháng sinh phù hợp.
- Kiểm soát tình trạng nhiễm khuẩn tại chỗ như băng gạc bất hoạt vi khuẩn, kiểm soát màng biofilm, dịch tại vết thương…, giúp cho vết thương lành nhanh.
- Các thuốc kích thích lên mô hạt và biểu bì hóa như các yếu tố tăng trưởng, các chất cung cấp nguồn oxy tại chỗ.
Chăm sóc bệnh nhân đái tháo đường bị hoại tử chân
Cách chăm sóc bệnh nhân đái tháo đường bị hoại tử chân, bao gồm:
- Nên kiểm tra bàn chân mỗi ngày để phát hiện các vết nứt, sưng, đỏ…
- Rửa chân bằng nước ấm ở nhiệt độ vừa phải.
- Cắt móng chân cẩn thận, không cắt quá ngắn, không đi chân đất, mang vớ sạch, mềm, không mang giày chật, chất liệu êm, kiểm tra giày trước khi mang vào chân.
- Giữ chân khô ráo, nếu da quá khô nên thoa kem dưỡng ẩm (không thoa vào giữa các ngón chân).
- Tuyệt đối không tự ý cắt, loại bỏ các đốm đen hoại tử nếu chưa được bác sĩ hướng dẫn. Không ngâm nước nóng, không tự điều trị, không tự thoa thuốc lên bàn chân để tránh biến chứng nguy hiểm.
- Thay băng, uống thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Uống nhiều nước từ 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày.
- Chế độ ăn uống lành mạnh để kiểm soát đường huyết.
- Tập thể dục thường xuyên để tăng cường sức đề kháng.
Người bệnh tiểu đường nên kiểm tra chân hằng ngày, nếu có vết thương nhỏ ở chân cần đến bác sĩ kiểm tra, điều trị sớm.
Phòng ngừa tiểu đường bị hoại tử chân
Có nhiều cách phòng ngừa tiểu đường bị hoại tử chân, (4) bao gồm:
Có nhiều cách phòng ngừa tiểu đường bị hoại tử chân, (4) bao gồm:
- Duy trì lượng đường trong máu thích hợp: lượng đường trong máu cao sẽ gây tổn thương thần kinh, tổn thương mạch máu dẫn đến bàn chân. Nên kiểm soát lượng đường trong máu bằng chế độ ăn uống, tập thể dục, uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
- Kiểm tra bàn chân hàng ngày: xem có vết thương, vết phồng rộp, mẩn đỏ, sưng tấy… ở bàn chân hay không để điều trị sớm.
- Mang giày thoải mái, vừa vặn: giày quá chật hoặc cọ sát vào chân sẽ gây phồng rộp hoặc chai chân dẫn đến nhiễm trùng. Vì vậy, nên chọn giày vừa vặn, có đế đệm để tránh bị chấn động. Người bệnh không nên mang giày cao gót, dép xỏ ngón hoặc giày không có tất.
- Tránh đi chân đất: người bệnh tiểu đường đi chân trần dễ bị thương hơn nên cần mang giày, dép để bảo vệ chân.
- Tránh hút thuốc: hút thuốc sẽ làm hỏng các mạch máu, giảm máu lưu thông đến bàn chân, làm chậm quá trình lành vết thương, tăng nguy cơ nhiễm trùng bàn chân tiểu đường. Do đó, không nên hút thuốc để cải thiện lưu lượng máu, giảm nguy cơ ảnh hưởng đến chân.
- Tập thể dục thường xuyên: giúp cải thiện tuần hoàn, giảm nguy cơ bệnh về chân. Người bệnh tiểu đường nên chọn các hoạt động ít tác động như: đi bộ, bơi lội, đạp xe (mang giày thoải mái, vừa vặn),…
Tập thể dục thường xuyên để tăng cường sức đề kháng, cải thiện tuần hoàn, nên chọn giày vừa vặn không quá chật để bảo vệ chân.
Tiểu đường bị hoại tử chân mà không thuyên giảm khi điều trị sẽ phải cắt cụt chi (cắt ngón chân, bàn chân hoặc một phần chân tổn thương) để ngăn nhiễm trùng xấu lây lan. Do đó, người bệnh tiểu đường nên kiểm tra chân thường xuyên, nếu có vết trầy xước cần đến bác sĩ chuyên khoa Nội tiết – Đái tháo đường khám để điều trị sớm, tránh nhiễm trùng, hoại tử ảnh hưởng sức khỏe.
Trên đây là các kiến thức và thông tin hữu ích về tiểu đường bị hoại tử chân. Tại ANPHA TECH, chúng tôi cung cấp nhiều giải pháp chăm sóc vết thương phù hợp với từng tình trạng tổn thương và giai đoạn liền thương. Bạn có thể tham khảo các sản phẩm liên quan đến chăm sóc vết thương tại đây
Nguồn tham khảo:
Nguồn tham khảo:
- Oliver, T. I. (2023, August 8). Diabetic foot ulcer. StatPearls – NCBI Bookshelf. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537328/
- National Library of Medicine. (n.d.). Diabetic foot. MedlinePlus. https://medlineplus.gov/diabeticfoot.html
- Editor. (2023, October 29). Gangrene and diabetes. Diabetes. https://www.diabetes.co.uk/diabetes-complications/gangrene-and-diabetes.html
- Seo, M. (2023, April 26). Diabetes foot and gangrene: Understanding the risks and Preventive Measures | Medanta. Medanta. https://www.medanta.org/patient-education-blog/the-scary-truth-about-diabetes-foot-and-gangrene—dont-wait-until-its-too-late
